اسطوره تعزیه ایران اسماعیل محمدی
«از زمانی که تعزیه را به طور جدی آغاز کردم فکر کردم که در نقش مخالف خوان بهتر می توانم به عشق سیدالشهدا بازی کنم. به اینکه بتوانم قساوت شمر را نشان بدهم و لعنت ابدی مردم را برای آن ملعون بیاورم، راضی هستم.»
«اسماعیل محمدی نویسی»، یکی از تعزیه خوانان با سابقه که سال هاست در نقش مخالف بازی می کند و در فیلم تمرین آخر تعزیه حر به کارگردانی «ناصر تقوایی» نقش شمر را برعهده داشت، این حرف ها را می گوید.
او که خانواده اش از اهالی منطقه نویس از توابع تفرش هستند، علاقه اش به تعزیه را این گونه بیان می کند: «زادگاه پدری من از دیرباز یکی از خاستگاه های تعزیه بوده است. به استناد منابع تاریخی این منطقه حتی پیش از رسمیت بخشیدن به شیعه در ایران، شیعه نشین بوده و تعزیه در آن برگزار می شده است. من خودم از شش سالگی زمانی که به همراه پدر و مادرم به نویس می رفتم با تعزیه آشنا و به آن گرایش پیدا کردم و در نه سالگی از بچه خوانی کار تعزیه را آغاز کردم.»
محمدی نویسی با اشاره به اینکه مراتب نقش پوشی تعزیه شبیه درس خواندن است، می گوید: «ما از دبستان و دبیرستان به دانشگاه می رسیم. بچه خوانی، نوجوان خوانی، شهادت خوانی و مرحله تکامل آن امام خوانی است. بالاتر از همه مرحله کسوت و زبان تکیه دولت معین البکایی است.»
این مخالف خوان 54 ساله، بعد از دوره جوانی خوانی،راه خود را به سمت بخش دوم تعزیه یا مخالف خوانی برده است: « با انتخاب خودم به سمت مخالف خوانی رفتم و نقش اشقیا را پذیرفتم. شاید اگر موافق خوانی را ادامه می دادم امروز می توانستم موسیقی دان باشم. اما در مخالف خوانی چون دیالوگ گفتن و دستگاه مخالف است، موسیقی نقش خاصی بازی نمی کند و از آن طرف مخالف خوانی علی رغم سختی هایش انرژی بیشتری می طلبد.»
با این همه سختی او هنوز علاقه بسیار به این نوع نقش پوشی دارد، می گوید: «زمانی که بچه خوانی می کردم در محل ما کسی بود که نقش شمر را بازی می کرد، نمی دانم الان زنده است یا مرده. در عین حال که از او می ترسیدم، شخصیت جالبی برایم داشت. او بود که من را به این کار تشویق کرد و نخستین استاد مخالف خوانی من شد.»
محمدی نویسی تعزیه خوانی را به طور تجربی یاد گرفته اما سال ها در کنار استاد هاشم فیاض یکی از قدیمی ترین تعزیه خوانان ایرانی تعزیه خوانی کرده است: «من دوازده سال در کنار آقای فیاض از نقش حارث تا شمر را بازی و تجربه کسب کردم. آقای فیاض نه تنها تعزیه های مرسوم را اجرا می کنند بلکه تعزیه های غریبه را هم به روی صحنه می برند.»
مخالف خوان ها به دلیل نوع نقش از بین کسانی انتخاب می شوند که چهره خشن و ترسناکی دارند. اما خارج از نقش مالامال از عشق به ائمه هستند. آنها همیشه بر نقش پوش بودن خود تاکید می کنند. حتی شمر زمانی که به قصد بریدن سر امام حسین بر سینه امام پوش می نشیند، اشک می ریزد و گاه خود را لعنت می کند.
محمدی نویسی می گوید: «در عزاداری واقعا باید عاشق باشد عاشق موفق است. من انتخاب کرده ام مخالف خوان باشم، همه سختی هایش را به جان می خرم.»
مخالف خوانی همیشه مورد نفرت مردم بوده است و مخالف خوانان همواره مورد آزار و اذیت مردم و عاشق خاندان علوی قرار می گرفتند.
محمدی نویسی به یاد می آورد: «چند سال پیش در یکی از روستاها گرم بازی در نقش حارث بودم که یک آقایی با چوب به سمتم آمد و اگر دوستان مانع نمی شدند، حتما مرا می کشت.»
اما این هنرمند تعزیه خوان از اینکه مردم نقشش را باور می کنند راضی است: «هر که در این راه مقرب تر است جام بلا به برش پیش تر است. در این راه قدم گذاشتیم و به سهم خود تلاش کردم و از این نوع مسایل خسته و دلسرد نمی شوم.»
محمدی نویسی از تعزیه خوانانی است که برخلاف سنت تعزیه تنها نقش خوانی نمی کند و در تئاتر هم فعالیت دارد. او در سوگ سیاوش به کارگردانی «پری صابری» نقش افراسیاب را بازی می کرد. خود او این فعالیت را یکی از اشکالاتی می داند که به هنرش می گیرند: «دائما از من سئوال می شود چرا تئاتری بازی می کنید و کسی به دنبال پاسخ نیست. به نظر همه تعزیه قوی ترین تئاتر ایرانی است، پس اگر تئاتر است، باید آن را بازی کرد. تعزیه یک قصه از پیش تعیین شده است که اکثر کسانی آن را می بینند که داستانش را می دانند. من اگر تعزیه می خوانم دارم یک تئاتر مذهبی بازی می کنم، پس به کمک بازی قصه ای که همه می دانند را جذاب می کنم.»
وی می گوید و به دوران اوج تعزیه و کارگردانی آن اشاره می کند: «در دوران میرعزا هم میرعزا کارگردانی می کرد. در واقع این تصور بسیار غلطی است که تعزیه و شبیه خوانی را فقط خواندن از روی نسخه های قدیمی بدانیم و بازیگری را از آن حذف کنیم، در حالی که تعزیه و شبیه خوانی سنت تئاتر و هنر ما را نگهداشته است.»
نوشته شده در تاریخ
یادداشت ثابت - دوشنبه 91 مرداد 10 توسط سیاوش فلاح